معرفی دانه قهوه اکسلسا (Excelsa)

اگر قصد به افزایش علم قهوه‌ی خود نسبت به دانه‌های قهوه دارید بهتر است با دانه قهوه‌های اکسلسا آشنا شوید. دانه‌های اکسلسا تا قبل از سال ۲۰۰۶ به عنوان دانه‌های خاص و کمیاب شناخته می‌شدند، اما پس از آن با انجام تحقیقات توسط سازمان CSA کاشف به عمل آمد که این نوع دانه یکی از ۴ نوع اصلی دانه‌ها یعنی عربیکا، روبوستا، لیبریکا و اکسلسا می‌باشد و از نظر ژنتیکی با دانه‌های لیبریکا هم خانواده است.

دانه قهوه‌های اکسلسا چه مشخصاتی دارند؟

این نوع دانه‌ها به شدت کمیاب هستند و در صورت نگه‌داری، پروسه ، رست و دماوری صحیح، می‌تواند طعم‌های بسیار پیچیده و میوه‌ای را برای شما به فنجان بیاورد. هرچند این نوع دانه کمیاب و پیچیده است، اما این موضوعات باعث مخصوص شدن دانه‌ها نشده و دانه‌های اکسلسا یا حتی لیبریکا به عنوانه دانه‌های اسپشیالیتی شناخته نمی‌شوند. دانه قهوه‌های اکسلسا تقریبا ۷% از تمام قهوه‌های جهان را تشکیل می‌دهند.

از نشانه‌های ظاهری و مقدار کافئین موجود در این دانه‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد:

1. دارای ظاهری کروی می‌باشد.
2. دارای خط میانی نسبتا صافی می‌باشد.
3. حاوی طعم‌های فروتی و میوه‌ای است.
4. شامل ۱% کافیین است.

ناگفته نماند که این دانه تفاوت‌های ظاهری و شناسنامه‌ی بسیار متفاوتی از لیبریکا دارند و همین دلیل باعث می‌شود که دانه‌های اکسلسا به راحتی از دیگر دانه‌ها قابل تشخیص باشند. پرورش و کشت دانه‌های اکسلسا، به دلیل برخورداری از مقدار کافیین کم و سخت بودن کشت آن‌ها، بسیار کم بوده و حتی از نظر مارکتینگ نیز از مقدار درخواست بالایی برخوردار نیست. به همین دلیل کشاورزان یا برند‌ها این دانه را کم سود دانسته و از صرف هزینه برای این نوع دانه‌ها خودداری می‌کنند.

همیشه در نظر داشته باشید که در زمین‌های زراعی بزرگ، احتمال رشد قهوه‌های لیبریکا نیز وجود دارد و کشاورزان اغلب این دانه‌ها را با دانه‌های عربیکا ترکیب کرده و در بسته‌بندی‌های خود، به روستر‌ها می‌فروشند.

توضیحی کوتاه درمورد دانه قهوه‌های لیبریکا

به نحوی می‌توان گفت که دانه قهوه‌های اکسلسا، به عنوان برادرزاده‌های دانه قهوه‌های لیبریکا شناخته می‌شوند. این دو نوع، از نظر ظاهری گیاه کلی نیز متفاوت هستند و برخلاف دانه قهوه‌های عربیکا و روبوستا که بوته هستند، دانه قهوه‌های لیبریکا و اکسلسا ظاهری درخت مانند و بلند دارند. درمورد موارد ظاهری خود دانه نیز می‌توان به شکل بیضی مانند و بزرگتر بودن از هر ۳ نوع دیگر دانه‌ها اشاره کرد.

لیبریکا نسبت به اکسلسا از مقدار کمتری برخوردار است و تنها ۲% از قهوه‌ی جهانی را تشکیل می‌دهد. این نوع دانه تنها در مالزی، اندونزی و فیلیپین کست می‌شود و تنها در مالزی در بسته‌بندی‌های سینگل اوریجین فروخته می‌شود. ناگفته نماند که دانه‌های اکسلسا نیز تنها در فیلیپین به صورت سینگل اوریجین فروخته می‌شود و افراد محلی اغلب از قهوه‌ی اکسلسا با نام  باراکو کافی یاد می‌کنند.

محل و ارتفاع کشت دانه‌های اکسلسا

مانند لیبریکا، قهوه‌های اکسلسا تنها در آفریقا قابل کشت هستند اما سازمان SCA به تازگی مشخص کرده است که بهترین آب و هوا و ارتفاع برای کشت این نوع دانه در جنوب شرقی آسیا موجود است. کمیاب بودن و تازگی این نوع دانه باعث شده است که تشخیص آن بسیار دشوار باشد، مخصوصا اگر از کشورهای متفاوت با ارتفاع کشت متفاوتی باشند. کشور‌هایی که بیشترین مقدار تولید دانه قهوه‌های اکسلسا را دارند عبارتند از ویتنام، فیلیپین، هند، مالزی و اندونزی. همچنین CSA برای انجام آزمایشات روی این دانه بر جنوب سودان شروع به کشت این دانه کرده است.

درخت این دانه‌ها در ارتفاعات معمولی، یعنی از ارتفاع ۹۷۵ الی ۱۲۰۰ متر کشت می‌شوند. این نوع دانه تحمل زیادی نسبت به تغییرات آب و هوایی و وزش باد دارد و هرچند در مقابل آفات کم دوام است، اما نسبت به مرض‌های گیاهی از جمله زنگ برگ است. جالب است بدانید که کشاورزان اغلب از گیاه اکسلسا به عنوان بادشکن در مزارع قهوه‌های روبوستای خود استفاده می‌کنند، چرا که گیاه قهوه‌ی روبوستا بوته مانند است و ریشه‌ای بسیار کم عمق دارد.

خصوصیات و طعم‌های قهوه‌ی اکسلسا

این دانه از نظر ظاهری کمی از لیبریکا متفاوت است. با اینکه هردو دارای گیاهی بلند هستند و از نظر ژنتیکی تقریبا یکی هستند، اما دانه‌های اکسلسا کوچک‌تر و کروی‌تر از دانه‌های لیبریکا هستند. دانه‌های لیبریکا ظاهری مانند قطره دارند و مقداری بزرگتر از دانه‌های اکسلسا هستند.

جالب است بدانید، با اینکه این نوع دانه در ارتفاعات میانی کشت می‌شود، اما خصوصیات مزه‌ای این نوع دانه‌ها شباهت زیادی به مزه‌ی قهوه‌های کشت شده در ارتفاعات پایین یا بالا را دارد. قهوه‌ی حاصل از دانه‌های اکسلسا دارای طعمی میوه‌ای و کیک مانند می‌باشد و در دستی دیگر بادی بسیار بالا و افترتیست بسیار قوی و تلخی دارد. روستری‌های خصوصی اغلب برای تنظیم کردن بسته‌بندی‌های خود از مقداری اکسلسا برای سنگین‌تر کردن بادی قهوه‌ی حاصل از ترکیباتشان استفاده می‌کنند.

شاید برایتان سوال باشد که اینهمه خصوصیات مثبت و دلچسب، چرا به عنوان سینگ اوریجین فروخته یا به صورت تولید انبوه کشت نشود. دلیل انجام نشدن این اعمال، آرومای قهوه‌ی حاصل از این دانه‌ها، می‌باشد. قهوه‌های اکسلسا دارای آرومایی بسیار زننده، تیز و شدیدا تلخی می‌باشد.

اکسلسا در مقایسه با دیگر نژاد‌ها

در نگاه کلی، دانه‌های عربیکا و روبوستا شامل ۹۰% دانه‌های موجود در جهان می‌باشند. عربیکا به دلیل طعم شیرین و آرومایی آجیلی، بسیار مشهور است و اغلب در بسته بندی‌های سینگل اوریجین یا اسپشیالیتی فروخته می‌شود. عربیکا نیازمند شرایط رشد به خصوصی می‌باشد و همچنین در مقابل مرض و آفات بسیار آسیب‎پذیر است.

روبوستا به دلیل داشتن مقادیر بالایی از کافئین و طعمی قوی، آن را تبدیل به دانه‌ای ایده‌آل برای ترکیب کردن با دانه‌های دیگر می‌کند. گیاه این نوع دانه نیز سخت‌جان‌تر از گیاه عربیکا است و نیازمند ارتفاع کمی برای کشت است که برای کشاورزان نیز کار را آسان می‌کند.

دانه قهوه‌های لیبریکا و اکسلسا قربانی کمبود آگاهی مصرف کنندگان و مقدار درخواست پایین هستند که این واقعه باعث کمیابی این دانه‌ها می‌شود. دانه‌های اکسلسا و لیبریکا روی هم ۱۰% قهوه‌ی جهانی را تشکیل می‌دهند. لیبریکا فقط در فیلیپین محبوبیت دارد و دلیل این محبوبیت مستقیما به سلیقه‌ی چشایی مردمش باز می‌گردد که با طعم چوبی و قوی خود از فیلیپینی‌ها دلبری می‌کند. اکسلسا نیز اکثرا برای تنظیم طعم ترکیب‌های بسته‌بندی شده استفاده می‌شود، اما در شرایط کشت و دماوری صحیح می‌تواند طعمی نزدیک به توت‌ها داشته باشد.