۹ ضرر مصرف بیش‌ از حد کافئین

چای و قهوه جزو نوشیدنی‌هایی هستند که حاوی مقادیر مختلفی از کافئین هستند و مصرف کنترل شده‌ی روزانه آن می‌تواند خاصیت‌های مثبت بسیاری روی مصرف کنندگان عادی یا حتی بیماران، در زمینه‌ی فعالیت فیزیکی و سلامت روان آن‌ها، بگذارد.

تحقیقات نشان داده‌اند که نحوه‌ی رفتار کافئین با بدن شما و مقدار استاندارد مصرف روزانه کاملا مربوط به ژن و متابولیزم بدن شما است. همانطور که در مقاله‌ی ۹ خاصیت مصرف روزانه کافئین به آن اشاره کردیم، مصرف روزانه ۱ الی ۴ یا حتی در بعضی مواقع ۶ فنجان در روز می‌تواند به افزایش فعالیت، سلامت روان، تسریع روند درمانی در بیماران و… تاثیر بسیاری بگذارد. در ادامه‌ی این مقاله با ما همراه باشید تا با ۹ ضرر مصرف بیش‌ از حد کافئین بپردازیم.

۱. اضطراب

کافئین به عنوان ماده‌ای که باعث افزایش حواس می‌شود، شناخته شده است. این عمل به خاطر این است که کافئین از ترشح هورمونی به نام آدنوسین که هورمون خستگی است جلوگیری می‌کند و در دستی دیگر هورمون آدرنالین که هورمون بقا و استرس است را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، مصرف بیش‌از‌حد این ماده باعث ایجاد اضطراب و عصبی شدن می‌شود.

درواقع در کتابچه‌ی شناخت مشکلات روانی یا DSM که توسط یکی از سازمان‌های پزشکی در ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۳ منتشر شد، کافئین به عنوان چهارمین دلیل اختلالاتی مانند استرس، اضطراب، توهم و… شناخته شد.

تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف روزانه ۱۰۰۰ میلی‌گرم یا بیشتر باعث ایجاد اضطراب و دیگر تاثیرات منفی می‌شود. در ادامه‌ی این تحقیقات روی افرادی که هیچ مصرفی از کافئین ندارند مشخص کرد که مقدار ۳۰۰ میلی‌گرم نیز همان مقدار از فشارخون، ضربان قلب و… را در افراد ایجاد می‌کند و تنها تفاوت، مقدار متابولیزم و مقاومت ایجاد شده نسبت به کافئین، بود.

۲. مرض بی‌خوابی

یکی از تاثیرات بسیار مشهور و دوست‌داشتنی کافئین، کم کردن نیاز افراد به خواب است. هرچند مصرف کنترل نشده و بیش‌از‌حد این ماده می‌تواند در روند استراحت ذهنی و چرخه‌ی خواب اختلال عمیق و آسیب دهنده‌ای ایجاد بکند.

بر اساس آخرین تحقیقات مشخص شد که کافئین می‌تواند مقدار زمانی که برای به خواب رفتن نیاز است را شدیدا افزایش دهد و در دستی دیگر از مقدار زمانی که در خواب هستید به شدت بکاهد، مخصوصا در افراد مسن. در ادامه‌ی این تحققیقات معلوم شد که مقادیر استاندارد هیچ اختلالی در چرخه‌ی خواب مصرف کنندگان ایجاد نکرده.

کافئین تنها در قهوه موجود نیست و در خوراکی‌هایی مانند کاکائو، برخی داروها یا نوشیدنی‌هایی مانند چای، نوشابه و یا انرژی‌زا‌ها نیز قابل رویت است. کنترل نکرد مقدار مصرفی کافئین می‌تواند در بلند مدت باعث ایجاد مرض بی‌خوابی شود. برای مثال نوشیدنی‌های انرژی‌زا می‌توانند مقادیر ۳۳۰ الی ۵۰۰ میلی‌گرم کافئین را در هر قوطی جای دهند و این مقادیر می‌توانند تا ساعت‌ها از خوابیدن شما جلوگیری کنند.

از آن‌جایی که کافئین نسبت به ژن و تفاوت متابولیزم در بدن‌های متفاوت می‌تواند ساعات متغیری در بدن حضور داشته باشد، امکان اینکه شما تا حداکثر ۹ ساعت با دفع کافئین دست و پنجه نرم کنید بالا است، اما در موارد عادی این بازه‌ی زمانی بین ۱ الی ۴ ساعت می‌باشد. بر اساس آخرین تحقیقات SCA درباره‌ی این موضوع در سال ۲۰۲۰، به ۱۲ شخص سالم و عادی مقدار ۳۰۰ میلی‌گرم کافئین، چندین ساعت قبل از زمان خواب آن‌ها و همچنین دقیقا قبل از خوابیدن، داده شد و طبق آمار، زمان فرو رفتن در خواب بسیار افزایش یافته و بازه‌ی زمانی خوابیدن آن‌ها به شدت کاهش یافته بود.

پس همیشه به خاطر داشته باشید که چه مقدار و چه زمانی از کافئین استفاده می‌کنید.

۳. مشکلات گوارشی

این مورد صرفا مربوط به خود قهوه و دیگر مواد تشکیل دهنده‌ی آن می‌باشد. بسیاری از بیمارانی که مشکل یبوست دارند، به تجویز دکتر از قهوه استفاده می‌کنند. قهوه با داشتن موادی که ترشح هورمون گسترین را تحریک می‌کند، مانند ملین عمل می‌کند و به دفع مدفوعات کمک می‌کند. حتی قهوه‌های دیکف (Decafe) که بیش از ۹۹% کافیین از آن‌ها جدا شده نیز همین تاثیر را روی مصرف کنندگان می‌گذارد.

به هر حال، خود کافئین حرکات معده و روده را افزایش می‌دهد و این عمل باعث ایجاد اسهال و تکرر دفع می‌شود. پس اگر برای فعالیت روزانه خود نیاز به کافئین دارید و با مشکلات گوارشی مواجه شدید، پیشنهاد می‌شود که از چای یا دگر نوشیدنی‌های حاوی کافئین استفاده کنید.

۴. از کار افتادن ماهیچه‌ها

ربدومیولیسیز (Rhabdomyolysis) به واقعه‌ای گفته می‌شود که فیبر‌های ماهیچه‌های آسیب دیده وارد جریان خون می‌شودن که در کوتاه مدت باعث سکته‌ی قلبی یا توقف کلیه می‌شود.

این اتفاق در مواردی مانند عفونت، سوء مصرف مواد مخدر، نیش زدن مار یا پارگی ماهیچه رخ می‌دهد اما طبق گذارشات پزشکی، به دفعات انگشت شماری این اتفاق با سوء مصرف کافئین اتفاق افتاده است که در ادامه با دارو‌ها و مایع درمانی، این بیماران بهبود یافته‌اند. در یکی از این گذارشات درج شده است که خانمی در میسیسیپی با مصرف بیش از ۱ لیتر قهوه دچار این مشکل شده است اما با درمان دکتر‌ها نجات یافته است.

در نظر داشته باشید که احتمال رخ دادن این واقعه بسیار پایین می‌باشد و مقدار کافیین لازم برای درگیری با چنین شرایطی بسیار بالا است.

۵. اعتیاد

با در نظر داشتن تمامی وجه‌های مثبت کافئین، همیشه به خاطر داشته باشید که هر بدنی نسبت به این ماده مقاومت ایجاد می‌کند و همین راه بدن شما را وابسته به کافئین و اعتیاد آن را برای شما ایجاد می‌کند.

طبق آخرین تحقیقات ادارات ترک اعتیاد ایالات متحده‌ی آمریکا، تاثیر کافئین روی کنش و واکنش‌های شیمیایی مغز همانند کوکائین و آمفتامین است، اما مقدار و نوع اعتیاد آن بسیار متفاوت است. کافئین وابستگی بدنی و عصبی بسیاری برای مصرف کنندگان دوز بالا ایجاد می‌کند اما بر خلاف تمام مواد‌های مخدر و محرک، از آسیب کمتری برخوردار است و ترک آن به مراتب آسان‌تر می‌باشد.

در یکی از تحقیقات دانشگاه آکسفورد روی دانشجویانی که به صورت روزانه و شکسته مصرف کافیین دارند، مشخص شد که پس از ۱۸ ساعت دوری از کافئین و غیاب آن در سیستم بدنی این افراد، تنها افرادی که به صورت سنگین و زیاد مصرف کافئین دارند، دچار خواب‌آلودگی و کم حوصلگی شدند.

هرچند شاید کافئین دارای اعتیاد آن‌چنانی نباشد، اما بی‌شک باعث وابستگی سیستم عصبی می‌شود.

۶.افزایش فشار خون

در نگاه کلی، کافئین مستقیما باعث ایجاد مشکلات عروقی یا سکته‌ی قلبی نمی‌شود. اما به دلیل اینکه مستقیما روی سیستم عصبی مرکزی بدن تاثیر گذاشته و فشار خون را افزایش می‌دهد، از این طریق ریست سکته‌ی قلبی یا هر نوع مشکل عروقی دیگر را افزایش می‌دهد.این سکته‌ها اغلب خطرناک نیستند و مستقیما باعث مرگ نمی‌شود، اما تکرر آن‌ها در طولانی مدت باعث گرفتگی رگ‌های عروقی و یا پارگی تدریجی دریچه‌های قلب می‌شود.

خوشبختانه این افزایش فشار خون دائمی نمی‌باشد و در مرور زمان همه‌چیز به حالت عادی خود باز می‌گردد. ناگفته نماند که مصرف مقادیر بسیار بالا در افرادی که به صورت روتین و مشخص مصرف کافیین ندارند، باعث افزایش هرچه بیشتر این تاثیر‌ها می‌شود. پس همیشه از مقدار قهوه‌ای که در روز مصرف می‌کنید مطلع باشید که به مشکل بر نخورید.

۷. افزایش تپش قلب

این مورد ارتباط مستقیم با فشار خون دارد، اما در برخی گذارشات پزشکی، در افراد جوان و کودکانی که نوشیدنی‌های انرژی‌زا مصرف کرده‌اند، نامنظم شدن ضربان نیز مشاهده شده است.

ادامه‌ی این موضوع مربوط به عملکرد متابولیزم و ژن هر فرد می‌شود. چراکه در برخی افراد مسن دیده شده است که مقادیر بسیار بالایی از کافیین غیر طبیعی مانند قرص یا پودر کافئین مصرف کرده‌اند و مشکلی برایشان پیش نیامده است، اما در چندین گذارش پزشکی قانونی، مشخص شده است که شخص، با استفاده از همان قرص یا پودر‌ها اقدام به خودکشی کرده است.

در ادامه‌ی اثبات موضوع تاثیرات متفاوت روی افراد متفاوت، آزمایش کنترل شده‌ای انجام شد که به ۳۶ مریض که سابقه‌ی سکته‌ی قلبی دارند، مقدار ۱۰۰ میلی‌گرم کافیین را هر ۱ ساعت به مدت ۳، ۵ و۸ ساعت در ۳ روز متوالی، داده شد، اما هیچ تغییری در وضعیت ضربان قلب آن‌ها ایجاد نشد.

به هر حال، اگر بعد از مصرف کافئین متوجه تغییراتی در سرعت یا ریتم ضربان خود شدید، حتما استراحت کرده و مقدار مصرف خود را کاهش دهید.

۸. فرسودگی

کافئین برای قابلیت افزایش انرژی و فعالیت محبوب است، هرچند این اتفاق در برخی افراد ممکن است دارای روند فرسایشی باشد. برای مثال ممکن است شما با نوشیدن ۲ فنجان قهوه در روز، از انرژی بیشتری برخوردار شوید و در انتهای روز با آسودگی و بدون مشکل بخوابید، اما احتمال اینکه روز بعد بسیار خسته و سردرگم از خواب بیدار شوید، وجود دارد.

البته اگر شما در ادامه‌ی آن روز نیز کافئین مصرف کنید، مشخصا همان انرژی و مقدار فعالیت را خواهید داشت. اما باید به خاطر داشته باشید که سیستم عصبی مرکزی، به مرور نسبت به کافئین مقاومت ایجاد کرده و مصرف مقادیر بیشتری از کافئین نیازمند تحریک این بخش می‌شود، که این روند نیز منتهی به وابستگی و اکثر مشکلات درج شده در این مقاله می‌شود.

۹. تکرر ادرار

اگر دقت کرده باشید، اکثرا با نوشیدن قهوه یا چای دچار تکرر ادرار می‌شوید. این واقعه به دلیل تحریک شدن کلیه‌ها و مثانه توسط کافئین اتفاق میوفتد. یکسری تحقیقات انجام شده روی افراد مسن مشخص کرد که اکثر سالمندانی که مشکل کنترل ادرار دارند، در گذشته یا حتی حال، مصرف کافئین روزانه داشتند.